[size=x-large]3.3 PLANOWANIE TRENINGU I DZIAŁALNOŚCI STARTOWEJ[/size]
[i][size=x-small] Justyna Frączek i Bartek Gajkowski w czasie Górskich Ekstremalnych Zawodów na Orientację (listopad 2010). Fot. www.silne-studio.pl [/size][/i]
Planowanie jest działaniem zorientowanym na przyszłość, a jego celem jest kształtowanie przyszłości poprzez zaproponowanie rozwiązań optymalizacyjnych bądź nowatorskich. Planowania dokonuje się w przypadku zmiany systemu już istniejącego o niezadowalającym działaniu (np. zawodnik nie osiąga sukcesów na miarę oczekiwań) lub w przypadku nieistniejącego systemu (nigdy wcześniej nie miało miejsca planowanie treningu dla danego zawodnika).
Planowanie w cyklu treningowym dotyczy przede wszystkim ustalenia:
– koncepcji startów zawodnika (kalendarz startów),
– proporcji pomiędzy poszczególnymi rodzajami przygotowania, tj. ogólnym, ukierunkowanym i specjalnym. Chodzi tu zarówno o określenie proporcji czasu jak i liczby jednostek treningowych danego rodzaju przygotowania,
– długości okresów szkoleniowych ze względu na budowę formy sportowej, jej stabilizację i czasową utratę,
– całej struktury czasowej cyklu odpowiednio do wyznaczonych okresów, tj. układu mezocykli i mikrocykli treningowych,
– treści treningowej odpowiednio do etapów kierowania rozwojem formy sportowej (określenie strategii rozkładu obciążeń w cyklu, wyboru środków, metod i form treningowych),
– systemu kontroli treningu (ustalenie kierunków kontroli, wybór kryteriów, sposobów i technik – obserwacji oraz pomiaru, opracowanie zasad wprowadzenia korekt, opracowanie harmonogramu kontroli).
Do trafnego zaplanowania treści treningowej konieczne jest dokładne przeanalizowanie związków między elementami, z których cykl jest zbudowany. Opierając się na doświadczeniach można uznać, że do najważniejszych należą związki między:
– zachowaniem się zawodnika w walce właściwej i systemu przygotowania się do niej,
– poszczególnymi rodzajami przygotowania, tj. między przygotowaniem ogólnym (O), ukierunkowanym (U) i specjalnym (S),
– pracą, zmęczeniem a wypoczynkiem,
– czasowymi strukturami cyklu i obciążeniami oraz wielkością formy sportowej (stopień realizacji zamierzonych celów).
[b]A. Koncepcja startów zawodnika (kalendarz zawodów).[/b]
Bieg na orientację jest dyscypliną sezonową, gdyż uzależniony jest od panującej aury. W Polsce zawody odbywają się wiosną, latem i jesienią. W okresie zimowym przy dużej pokrywie śnieżnej zalegającej w terenie nie jest możliwe zachowanie równych szans uczestnictwa dla wszystkich zawodników (przy interwale startowym zawodnicy startujący w późniejszych minutach biegaliby po śladach). Ponadto śnieg znacznie utrudnia poruszanie się i może być w niektórych sytuacjach przyczyną nieszczęśliwych wypadków (np. osunięcie się zawodnika po zboczu, wpadnięcie do szczeliny skalnej, itp.). W naszym kraju przyjęło się rozgrywanie ważnych zawodów w systemie dwóch okresów startowych (wiosennym i jesiennym). O doborze zawodów do kalendarza decyduje wiele czynników, wśród których najważniejsze to:
– poziom sportowy zawodnika (im wyższy, tym więcej zawodów wyższej rangi),
– wiek zawodnika,
– charakter zawodnika (jedni zawodnicy potrzebują więcej, inni mniej startów do optymalnego przygotowania),
– aspekt ekonomiczny (dobór zawodów pod kątem możliwych do uzyskania profitów oraz kosztów związanych z udziałem), obowiązki wobec klubu, kadry, sponsora, itd.
Dokonując doboru zawodów do kalendarza zawodnik musi mieć na względzie cel, do którego dąży. Musi więc w kalendarzu uwzględnić nie tylko zawody rangi mistrzowskiej, ale też zawody niższej rangi, które będą sprawdzianem posiadanych umiejętności oraz poziomu motoryki.
[b]B. Planowanie proporcji między poszczególnymi rodzajami przygotowania.[/b]
Bierze się tu głównie pod uwagę wiek i poziom sportowy zawodnika. Im starszy i bardziej doświadczony zawodnik, tym więcej uwagi poświęca się przygotowaniu ukierunkowanemu i specjalistycznemu (większa niż u zawodników o niższym poziomie sportowym ilość startów). Na poziomie zawodnika klasy mistrzowskiej proporcje czasu poświęconego poszczególnym rodzajom przygotowania w rocznym cyklu kształtują się następująco: przygotowanie ogólne – 0%, przygotowanie ukierunkowane – 60%, przygotowanie specjalistyczne (startowe) – 30%..
TAB.23. Rozplanowany kilometraż objętości pracy treningowej w mezocyklach rocznego planu treningowego (13 mezocykli, mezocykl równy 4 tygodnie) [40].
[i][b]Przykład ustalenia i doboru objętości obciążenia treningowego w rocznym cyklu.[/b]
Zawodnik jest w stanie podjąć trening o objętości 70 km w max. mikrocyklu.
W kolumnie dla max. mikrocyklu (70 km) dobrano obciążenie na cały planowany rok przygotowań 2670 km.
Mikrocykl odpoczynkowy ustalony na poziomie 45 km.
Wartości obciążenia dla 2 mezocyklu:
3 mikrocykle intensywne x 49 km + 45 km mikrocykl odpoczynkowy = 192 km
Wartości obciążenia dla 3 mezocyklu:
3 mikrocykle intensywne x 55 km + 45 km mikrocykl odpoczynkowy = 210 km
TAB. 24. Planowana objętość rocznego obciążenia treningowego dla młodzika (M14) [40][/i]
TAB.26. Objętość obciążenia na poziomie treningu podstawowego [40].
[b]C. Planowanie długości okresów startowych zależy od celów pośrednich, a także od umiejscowienia celu głównego w cyklu rocznym.[/b]
W BnO zwykle okres przygotowawczy jest najdłuższy, natomiast okres startowy dzieli się na I i II (wiosenno – letni i letnio – jesienny). Okres przejściowy rozpoczyna się z reguły pod koniec października i trwa przez listopad.
[b]D. Planowanie całej struktury czasowej cyklu.[/b]
Zawiera w sobie podział na mniejsze cykle (mezo- i mikrocykle), których zadaniem jest ukierunkowanie pracy treningowej na realizację celów pośrednich (np. doskonalenie utrzymania kierunku poprzez treningi azymutowe).
[i]TAB.27. Całoroczny plan obciążeń treningowych z uwzględnieniem periodyzacji i procentowego udziału zakresów intensywności[/i]
[i]TAB.28. Planowanie rozkładu kilometrów w mikrocyklu tygodniowym. [40][/i]
[b]E. Planowanie treści treningowej.[/b]
Planowanie to dotyczy doboru najbardziej optymalnych środków, form i metod treningowych i w oparciu o prawa adaptacji oraz indywidualne reakcje zawodnika na dozowane obciążenia, dążenie do zmian jakościowych i ilościowych (np. w celu poprawy poziomu techniki biegu zastosowanie większej niż dotychczas ilości środków treningowych ukierunkowanych na kształtowanie wytrzymałości siłowej w terenie). Dobór środków, metod i form treningowych zależy od wielu czynników, m.in. od okresu treningowego. Wskazanym jest, aby w okresie przejściowym zawodnik zmienił całkowicie rodzaj środków treningowych, np. wprowadził przewagę środków o charakterze ogólnym (pływanie, jazda na rowerze, gry sportowe), jednocześnie zachowując wysoki poziom sprawności. W okresie przejściowym nie zaleca się udziału w zawodach.
Objaśnienia skrótów użytych w TAB.29 oraz w przykładach mikrocykli z okresu przygotowawczego i startowego:
OWB – ogólna wytrzymałość biegowa,
BC1 – bieg ciągły w I zakresie intensywności,
Cross1 – cross w terenie w I zakresie intensywności,
Cross2 – cross w terenie w II zakresie intensywności,
WB2 – wytrzymałość biegowa w II zakresie intensywności,
WB3 – wytrzymałość biegowa w III zakresie intensywności,
ZB – zabawa biegowa.
TAB.29. Procentowy udział zakresów intensywności w całorocznym okresie treningu biegowego.
TAB.30. Objętość i intensywność ćwiczeń w treningu ciężkoatletycznym.
Przykłady mikrocykli z okresu przygotowawczego i startowego dla zawodnika elity:
[b]F. Planowanie systemów kontroli.[/b]
Między planowaniem a kontrolą istnieje ścisły związek. Kontroluje się wyłącznie to, co zostało zaplanowane. Wyniki kontroli realizacji planu to informacja, która może stanowić potwierdzenie założeń dotychczasowej pracy lub wywierać wpływ na ich zmianę. Już podczas planowania, czyli w fazie wstępnej działań musimy przemyśleć, co wykorzystać do kontroli:
– czy mierzyć poziom przygotowania kondycyjnego, czy oceniać jedynie wynik zawodów,
– jakich sposobów użyć do oceny poszczególnych składowych przygotowania (czy opierać się jedynie na wynikach obserwacji, czy też może przeprowadzać różnorodne próby i testy).
Planowanie spełnia ważną funkcję w przygotowaniu zawodnika do udziału w zawodach. W sporcie wysokokwalifikowanym nie ma bowiem miejsca na zupełną improwizację, działania niezorganizowane i nieprzemyślane. Z drugiej jednak strony nie można planowania przeceniać. Zaplanowanie np. rocznego cyklu treningowego z góry, z dokładnością sięgającą rozpisania treści poszczególnych jednostek treningowych, nie służy absolutnie niczemu. Skąd bowiem wiadomo, jaka będzie adaptacja zawodnika do stosowanych obciążeń, jakie też wynikną sytuacje, na które trzeba będzie natychmiast zareagować zmianą planu. Tak więc drogi czytelniku: „dobrze jest włożyć pomiędzy stymulację a reakcję odrobinę rozumu” jak pisał Pribram [39].
[size=large]3.3.1. FORMUŁOWANIE CELÓW[/size]
Punktem wyjścia do formułowania celów treningowych jest określenie „poziomu wyjściowego”, tj. charakterystyka zawodnika pod kątem oceny poziomu techniki, taktyki, zdolności wysiłkowych oraz poziomu procesów poznawczych, a także cech psychiki. Pozwoli to unikać stawiania nieadekwatnych do możliwości zawodnika celów.
Każda dyscyplina sportu powinna w specyficzny dla siebie sposób określić:
– wartość wyniku sportowego (w Bn0 mimo, iż wynik jest wartością wymierną, zmienne warunki rozgrywania walki sportowej powodują, że wynik może służyć jedynie do określania kolejności zawodników w danych zawodach) i w ograniczonym zakresie stwierdzić poziom rozgrywania rywalizacji,
– zespół cech, które sportowiec powinien posiadać, aby skutecznie brać udział w rywalizacji ([url=/xoops/modules/wfsection/article.php?articleid=380]patrz rozdział 2.4.[/url])
– strategię zmian wartości powyższych cech w cyklu treningowym (inny poziom wytrzymałości wymagany jest w listopadzie, inny w kwietniu, czy we wrześniu). [14].
Należy pamiętać, że stawiane cele muszą być przede wszystkim ścisłe, a w miarę możliwości skwantyfikowane, tj. przedstawiane w postaci ilościowej. Dlatego nie można stawiać zawodnikowi celu, który określimy jako: poprawienie wyników. O ile? Jakich wyników? Tak sformułowany cel jest trudny do zweryfikowania, nie pełni on też żadnej funkcji motywującej zawodnika do pracy. Warto wiedzieć, że postacią wymierną celu jest zarówno określenie wyniku (np. 17 minut w biegu na 5 km) jak również ocena: zrobił, nie zrobił (np. ukończył zawody lub ich nie ukończył).
Kierując się wskazówkami zawartymi powyżej dokonano próby sformułowania celów w Bn0 dla zawodnika męskiej elity na poziomie klasy mistrzowskiej. Należy pamiętać, że zaprezentowany przykład odnosi się do konkretnego zawodnika i nie należy go utożsamiać z „modelem mistrza”, do którego trzeba się porównywać. Zawarto jednak w nim wszystkie elementy (zdaniem autorów), które decydują o poziomie osiąganych w biegu na orientację wyników.
[i]TAB.31. Struktura celów w biegu na orientację (propozycja)[/i]
[i]TAB.32. Czasowy układ struktury celów w BnO dla propozycji z TAB.31.[/i]
[size=x-small]
[b]Bibliografia[/b]
14. Koč B., Bieg na orientację (w tłumaczeniu A. Pasionka), Wydawnictwo Sport
i Turystyka, Warszawa 1985.
39. Seiler R., Cognitive Processes in Orienteering, A review, „Scientific Journal of
Orienteering” , Contents No 2, 1996/12.
40. Sevcik M. Jednotny Treninkovy System Orientacniho Behu., Metodicky Dopis, Praha 1979.
[b]Uwaga:
Jeśli chcesz zacytować fragment zamieszczonego powyżej tekstu – poprawna nota bibliograficzna jest następująca: Cych P., Kozłowski J. (1998): Bieg na orientację: trening – praktyka i teoria. Centralny Ośrodek Sportu. Biblioteka Trenera. Estrella Warszawa.
Cych P., Kozłowski J.[/b]
[color=CC0000]Nieautoryzowane wykorzystywanie całych bloków tekstu lub jego całości będzie traktowane jako plagiat i podjęte zostaną odpowiednie kroki prawne.[/color]
Artykuł został opublikowany na napieraj.pl za zgodą autorów – Piotra Cycha i Jacka Kozłowskiego
[/size]
Zostaw odpowiedź