Wymagania techniczne

Artykuł z działu [url=/xoops/modules/wfsection/index.php?category=28]Biegi na orientację[/url].

[size=x-large]2.3. WYMAGANIA TECHNICZNO – TAKTYCZNE[/size]

[size=x-small][i]Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży, Bieg na Orientację, średni dystans, Łysa Góra (dosłownie) nad Limanową (2009). Fot: www.silne-studio.pl. [/i][/size]

[b]2.3.1. WYMAGANIA TECHNICZNE[/b]

Technikę ruchu w sporcie określa się jako zdolność ćwiczącego (zawodnika) do adekwatnego, w stosunku do zadania ruchowego, wykorzystania swoich możliwości rzeczywistych, tj.: cech motorycznych, fizycznych, psychicznych i innych, za pośrednictwem konkretnego ruchu, w sposób zgodny z przepisami obowiązującymi w danej dyscyplinie sportu [26].

Dobra technika to sposób umożliwiający efektywne i racjonalne, adekwatne do stopnia złożoności oraz przy najmniejszym nakładzie (sił) energii, wykonanie zadania ruchowego. Trening techniczny jest procesem ciągłym. Na technikę, która zmienia się równolegle do zmian poziomu przygotowania sprawnościowego, mają wpływ m.in.: przepisy, udoskonalanie sprzętu oraz wyposażenie.
Ważnym elementem doskonalenia techniki jest umiejętność pełnej mobilizacji, a przy tym koncentrowania u zawodnika wysiłków mięśniowych w najbardziej odpowiedniej fazie, od której zależy wynik.

Zrozumienie istoty techniki danej dyscypliny sportowej daje możliwość:
– określenia szczegółowych zadań w różnych okresach treningu i dobrania najbardziej odpowiednich sposobów do realizacji tych zadań;
– polepszenia metody nauczania dyscypliny sportowej;
– doskonalenia techniki ćwiczenia, właściwego oceniania indywidualnych umiejętności wykonywania ćwiczeń przez różnych sportowców;
– lepszego poznania i zrozumienia bardziej skomplikowanych elementów sportowych, wyjaśnienia procesów zachodzących w organizmie, a związanych z wykonywaniem ćwiczenia, zrozumienia zjawisk towarzyszących wykonywaniu ćwiczeń [6].

[b]Technika orientacji[/b]
Za technikę orientacji można uznać wzajemnie powiązane sposoby poruszania się w nieznanym terenie (nawigacja), dla odnajdywania punktów kontrolnych przy pomocy mapy i kompasu. Technika ta jest ukierunkowana na osiąganie jak najkrótszego czasu na trasie biegu podczas odnajdywania wszystkich punktów kontrolnych.

Dla osiągnięcia zaawansowanego, a w przyszłości mistrzowskiego poziomu techniki zawodnik musi poznać i opanować następujące składowe techniki:

– czytanie mapy,
– zapamiętywanie i odnajdywanie się,
– utrzymywanie kierunku, mierzenie i ocena odległości,
– formy kompleksowe – „pełna” orientacja.

[b]2.3.1.1. Czytanie mapy[/b]
Bazą dla tej „techniki” jest znajomość wszystkich znaków występujących na mapie. Znaki i symbole użyte na mapie można podzielić według trudności ich interpretacji na kilka grup (tutaj od łatwych do trudnych):

[b]a. [/b]obiekty punktowe (paśnik, ambona, kamień, polana itp.) oraz roślinność, jako najprostsze obiekty do czytania – obraz z mapy jest przejrzysty i łatwy do interpretacji,

[b]b. [/b]obiekty liniowe (droga, ogrodzenie, granica kultur, linia powietrzna itp.) służące do określania kierunku i nie sprawiające większych kłopotów interpretacyjnych,

[b]c. [/b]hydrografia – ważna grupa znaków ze względu na bezpośredni wpływ na ograniczenie szybkości poruszania się w terenie: las podmokły, bagno, bagno nie do przejścia i inne obie­kty wodne,

[b]d. [/b]rzeźba terenu przedstawiona na mapie za pomocą warstwic (brązowej linii), a oddająca ukształtowanie form ziemnych. Jest to najtrudniejszy do interpretacji przez zawodnika obraz z mapy, wymagający od biegacza dużej koncentracji i poświęcenia znacznej uwagi na trasie biegu.

„Technika” czytania mapy polega na wyciąganiu z niej informacji i formowaniu wyobrażeń o obiektach i kształtach ziemi. Z odległości pomiędzy warstwicami uzyskuje się informacje o nachyleniu zbocza (np. zbocze ostre lub łagodne). Najwięcej jednak informacji dostarcza kształt warstwicy i z jego interpretacją biegacz może mieć najwięcej kłopotów.
Warstwica jest to linia łącząca punkty o jednakowej wysokości. Różnica wysokości, na jakiej wykreślono dwie sąsiednie warstwice to cięcie warstwicowe. Pomiędzy dwiema warstwicami zasadniczymi wykreślonymi na mapie (w terenie górzystym co 5m, a w terenie płaskim co 2,5 m) mogą znajdować się warstwice pomocnicze i uzupełniające.

RYS.6. Wyobrażenie cięcia warstwicowego

W zro­zu­mie­niu roli warstwicy pomaga inna definicja, która mówi, że warstwica jest to linia rozdzielająca teren wyżej leżący od niżej położonego i tym samym określająca kierunek w górę, i w dół terenu.

RYS.7. Warstwica jako linia rozdzielająca teren wyżej leżący od położonego niżej

Znajomość symboli na mapie oraz opanowanie interpretacji linii warstwicowych nie gwarantują właściwego czytania mapy. Ważnymi czynnikami są również stopień interpretacji rysunku mapy i selekcja informacji, gdyż zwykle do ustalenia pozycji nie jest konieczny całościowy (kompletny) obraz, lecz tylko niektóre jego elementy. Określając swoją pozycję na mapie biegacz wybiera tylko wyraźne, charakterystyczne dla danego miejsca, elementy terenowe np.: bagienko, duży kamień, itp. Bardzo precyzyjnie należy jednak określić obraz miejsca usytuowania punktu kontrolnego. Na trasie zawodnik wyprzedza czytanie mapy dla formowania wyobrażeń terenu znajdującego się przed nim.
Jedną z podstawowych umiejętności technicznych, dla której bazą jest czytanie mapy jest bieg według ukształtowania terenu.

[b]Bieg według ukształtowania terenu[/b]
Ma on miejsce tam, gdzie terenowe formy, obok których zawodnik przebiega, narzucają (wymuszają) trasę biegu. W biegu według form terenu wyróżniamy:

[b]a. [/b]przebieg według prostych form terenu występujący przy braku skomplikowanych sytuacji terenowych. Pojedyncze formy terenu zawodnik uważa za „linie przewodnie” lub punkty odniesienia i wykorzystuje je do nawigacji na trasie. Kontrolowanie „końcówek” muld jest wystarczającą techniką na tym przebiegu

RYS.8. Przebieg według prostych form terenu.

[b]b. [/b]bieg po „warstwicy” – zawodnik usiłuje przedostać się z jednego miejsca do drugiego, ani nie podchodząc, ani nie zbiegając lecz utrzymując się cały czas na tej samej wysokości. „Technika” ta należy do podstawowych i jest przydatna w terenie górskim. Bieg ten jest korzystniejszy od biegu na wprost ze względu na duże przewyższenie. Prędkość zależy tu od stopnia nachylenia zbocza i rodzaju podłoża. Skuteczny bieg występuje przy spadku zbocza nie większym niż 20° – 30°

RYS.9. Bieg po „warstwicy”

Przy dłuższych przebiegach w terenie górzystym zawodnik musi najpierw „wyczytać”, czy następny PK jest położony wyżej czy niżej. W zależności od sytuacji podbiega lub zbiega do tej wysokości zaraz po opuszczeniu PK lub dopiero przed następnym PK po to, aby przebieg był „wygodny”, a wejście na PK pewne.

RYS.10. „Bieg po warstwicy” dla odnalezienia pewnego wejścia; trudniej technicznie i fizycznie podbiega się w „skos” terenu

W terenie górzystym z bardzo dużymi różnicami wzniesień występują takie przebiegi, przy których czytanie jednej warstwicy jest niewystarczające przy wyborze wariantu. Wykorzystuje się wtedy warstwice główne (co piąta warstwica pogrubiona na mapie). Zawodnik ma wtedy do wyboru obieg po „warstwicy” lub konsekwentne podbieganie po najkrótszej trasie ze znacznymi różnicami wysokości.

RYS.11. „Bieg po warstwicy” ze skrótami stosowanymi dla zmniejszenia dystansu na trasie – umiejętność o dużym stopniu trudności

Czytanie mapy powinno następować podczas biegu, gdyż minimalizuje się wtedy straty czasu spowodowane zatrzymywaniem. Efektem odpowiedniego treningu jest odczytywanie informacji z mapy podczas biegu przez las przy prędkości ok. 5 min / km, a po drodze nawet poniżej 4 min / km. Czytanie mapy jest dużo prostsze podczas podbiegu aniżeli w czasie zbiegania. W niektórych sytuacjach pożądany jest przebieg ścieżką w celu czytania mapy,  wybrania właściwego wariantu lub innej analizy mapy (np. czytanie mapy w przód).
Każde zatrzymanie się zawodnika oznacza, że zaniechał on wcześniejszego czytania mapy lub zrobił to w sposób niewystarczający dla zachowania płynności biegu.

Czytanie mapy jest techniką złożoną. Jej skomplikowanie spowodowało wyróżnienie dwóch rodzajów czytania mapy:

[b]a. [/b]pobieżne czytanie mapy – stosowane jest na ogół w pierwszej części przebiegu do PK. Zawodnik nie bierze pod uwagę wszystkich elementów terenu, lecz wybiera te, które są wyraźne i znacznie oddalone od siebie. Technika ta stosowana jest w celu jak najszybszego dotarcia w okolicę PK przy najwyższej prędkości biegu, z wykorzystaniem wyraźnych punktów orientacyjnych.

RYS.12. Punkty orientacyjne (zaznaczone strzałkami) przy pobieżnym czytaniu mapy

[b]b. [/b]szczegółowe czytanie mapy – stosowane na krótszych przebiegach, w terenach o bardzo dużej ilości szczegółów lub w okolicy PK. Z dokładnym czytaniem mapy jest związana niższa prędkość biegu.

RYS.13. Przebieg z dokładnym czytaniem mapy w terenie o dużej ilości szczegółów. Punkty orientacyjne zaznaczono strzałkami

Czytanie mapy wymaga każdorazowego odnalezienia wzrokiem miejsca, w którym biegacz znajduje się na mapie. Aby to ułatwić stosuje się „technikę” zwaną „kciukowaniem”. Polega ona na tym, że zawodnik trzyma mapę pomiędzy kciukiem a resztą palców w taki sposób, aby kciuk wskazywał aktualną lokalizację. W miarę przemieszczania się biegacz przesuwa palec od jednego miejsca orientacyjnego do następnego.
Z doświadczeń zawodników wynika, że krótkie i częste czytanie mapy jest bardziej efektywne od długiego wczytywania się w nią i zapamiętywania wielu jej fragmentów. Każde czytanie mapy powinno być odpowiedzią na określone pytanie np.: Jak daleko za drogą usytuowany jest PK? Co jest z lewej strony? Pod jakim kątem należy przeciąć drogę?
Generalnie, w rozwoju umiejętności czytania mapy w biegu wyznacza się następujące cele, których spełnienie prowadzi do efektywnego opanowania zadań techniki:
śledzenie pozycji na mapie, wskazywanie palcem („kciukowanie”) miejsca na mapie, gdzie znajduje się zawodnik (wyrobienie nawyku „kciukowania”), szacowanie odległości i zdejmowanie kierunku przybliżonego, umiejętność trzymania mapy, kompasu i karty startowej w taki sposób, aby nie zachodziła potrzeba manipulowania mapą podczas podbijania PK.

[b]2.3.1.2. Zapamiętywanie i odnajdywanie się[/b]

Przez zapamiętywanie rozumiemy tu właściwość naszego umysłu wykorzystywaną w połączeniu z czytaniem mapy do poruszania się pomiędzy PK na trasie. Według Jaracevskeho (1975) użycie pamięci w biegu na orientację występuje w dwóch przypadkach [69], kiedy jest ona potrzebna
a) do realizacji przebiegu („pamięć mapy”) i
b) do rekonstrukcji przebiegu („pamięć terenu”).

„Pamięć mapy”. Ten rodzaj pamięci jest ściśle związany z czytaniem mapy i nie jest rozumiany jako ogólna zdolność do zapamiętywania. Biegacz spogląda na mapę, tworzy obraz terenu na podstawie informacji na niej zawartych i wykorzystując ten obraz pokonuje trasę. Nie jest ważna wielkość (zakres) tego obrazu, lecz jego jakość. Biegacz powinien pamiętać dostatecznie dużo szczegółów niezbędnych do tworzenia obrazu i realizacji przebiegu.

TAB.10. Związek pomiędzy pamięcią krótkiego czasu (zapamiętywanie położenia PK w teście laboratoryjnym), a poziomem sportowym zawodników

Z przeprowadzonych badań wynika, że lista rankingowa zawodników stworzona przez ich trenerów i odnosząca się do ich poziomu sportowego, znacząco korelowała z wynikami testów pamięci mapy. Ponadto stwierdzono, że im więcej informacji zawierała mapa, tym trudniej było prawidłowo ją odtworzyć [39].

RYS.14. Rodzaj zapamiętywanych informacji (z mapy) w sytuacji biegu pamięciowego [39]

Rozmiar (0) – element punktowy (kopczyk, wykrot, dół)
Rozmiar (1) – element o większych parametrach (mały budynek, górka)
Rozmiar (2) – element o dużych parametrach (duży budynek, duża skała)
Rozmiar (3) – warstwice

[b]”Pamięć terenu”[/b]
Dla doświadczonego biegacza większe znaczenie aniżeli „pamięć mapy” ma „pamięć terenu”. Zawodnik używa jej bowiem dla rekonstrukcji przebiegu w sytuacji, gdy stracił kontakt z mapą. W procesie odnajdywania się wraca on myślami do momentu, w którym potrafił określić swoją pozycję na mapie i analizując obiekty zapamiętane na przebiegu  próbuje wytworzyć ich obraz „mapowy”, po to aby ponownie się odnaleźć.

RYS.15. Zastosowanie „pamięci terenu” do rekonstrukcji przebiegu. Biegacz ustawił kierunek ze skrzyżowania na małe zagłębienie usytuowane na grzbiecie. Dotarł na grzbiet, ale nie trafił na PK. Pamięta jednak, że po opuszczeniu skrzyżowania minął bagienko z prawej strony i biegł pod górę. Zapamiętane informacje podczas przebiegu pozwalają mu ustalić, że jest powyżej zagłębienia i PK musi szukać biegnąc w dół grzbietu.

[b]Odnajdywanie się[/b]
Popełnianie błędów jest efektem utraty pewności, gdzie zawodnik znajduje się aktualnie na mapie. Ponieważ popełnianie błędów jest nieuniknione to w biegu na orientację nieodzowna jest „technika” odnajdywania się.

Wszyscy biegacze popełniają błędy, których skutkiem może być zgubienie się. Moment popełnienia błędu trwa ułamek sekundy, a czas potrzebny w tym wypadku na odnalezienie się jest tylko jego konsekwencją. Dobry biegacz akceptuje jednak możliwość pomyłki podczas biegu, szybko odnajduje się i stara się o niej zapomnieć. Dobrego zawodnika wyróżnia szybkość odnajdywania się. Celem treningu technicznego jest minimalizacja ilości i jakości błędów, jednakże w warunkach startowych większość zawodników chociaż raz traci pewność własnej lokalizacji. Może to być spowodowane m.in. niedokładnym czytaniem mapy, błędnym ustawieniem kierunku, złym obliczeniem lub oszacowaniem odległości, rozkojarzeniem, niezauważeniem PK jak również mierną jakością mapy, która niezbyt wiernie odzwierciedla rzeczywistość. Dobry biegacz nie stwierdza „jestem na pewno tutaj”, lecz jest świadomy tego, że myśli (przypuszcza), że jest tutaj. W procesie odnajdywania się zawodnik powinien zawsze postępować według następującego schematu zamieszczonego na rys. 16.

RYS.16. Logiczna kolejność czynności w procesie odnajdywania się [62]

Działając według niego zawodnik zwiększa szansę szybkiego odnalezienia się. Biegacz, któremu zdarzył się większy błąd, zazwyczaj ignorował ten schemat i próbował polegać na fragmentarycznej informacji izolowanej od całego procesu odnajdywania się. W każdym momencie można zastosować pełną „technikę” odnajdywania się.

„Odnajdywanie się” można podzielić ze względu na miejsce wystąpienia błędu na dwa rodzaje:

[b]a. [/b]Odnajdywanie się na przebiegu do PK – biegacz porusza się na trasie techniką kierunkową, zachowując w pamięci uprosz­czony obraz przebiegu. Szacuje lub mierzy krokowaniem odległość, aby wiedzieć jaki dystans przebył, wypatruje i spostrzega elementy terenu, aby potwierdzić swoją pozycję na mapie. Gdy sprawdzany podczas biegu kierunek lub dystans odbiegają od założonych, zawodnik odbiera pierwsze sygnały o popełnieniu błędu. Utrata kontaktu zawodnika z mapą na przebiegu nie musi mieć niekorzystnych następstw i powodować strat czasowych. W takim wypadku należy zastosować technikę utrzymania kierunku i próbować odnaleźć się w dalszej części przebiegu. Można też zmienić cel kierując się na inną grupę elementów dla większej pewności odnalezienia się.

[b]b. [/b]odnajdywanie się w okolicy PK – jedną z technik stanowi tu powrót do punktu ataku, zabiera ona jednak dużo czasu i nie zawsze prowadzi prostą drogą do celu. Należy pamiętać, że przyczyną zgubienia się może być źle zinterpretowany punkt ataku, np. zbyt oddalony od PK. Pierwszą czynnością w przypadku popełnienia błędu jest zorientowanie mapy – ustawienie jej do północy, a następnie – przez porównanie terenu – należy ustalić swoją pozycję i dalej szukać PK. Wielu biegaczy zatrzymuje się zbyt wcześnie co może być wynikiem np. złej oceny odległości. Prostym rozwiązaniem jest wtedy kontynuacja biegu na kierunek.

Technika odnajdywania się determinowana jest przez następujące czynniki:

– zdolność czytania mapy przez zawodnika;
– charakterystykę terenu; bogaty lub ubogi w elementy;
– jakość mapy – dobra, zła, zbyt duża generalizacja, mapa zbyt szczegółowa;
– widoczność w terenie.

W  większości przypadków odnajdywanie się polega na zatrzymaniu, obejrzeniu terenu i formowaniu obrazu, a  w konsekwencji odnalezieniu tego obrazu na mapie. Zdarza się, że delikatnie zaznaczony na mapie szczegół jest bardzo duży w terenie i odwrotnie, subtelna forma terenu jest przesadnie pokazana na mapie. Biegacz, aby pomóc sobie w procesie odnajdywania się, powinien na bieżąco zapamiętywać informacje, w którym miejscu był ostatnio, z  jakiego kierunku przybiegł, jak daleko dobiegł. Jeśli nie potrafi on odpowiedzieć na powyższe pytania powinien znaleźć miejsce, gdzie będzie mógł to uczynić (otwarty teren, wyraźny element terenu).

[b]2.3.1.3. Utrzymywanie kierunku, mierzenie i ocena odległości[/b]

Techniki kierunkowe są często wykorzystywane przez biegacza jako podstawowe dla osiągnięcia PK lub jako uzupełnienie innych technik. Spełniają one również rolę zabezpieczenia przed popełnieniem błędu.

Do podstawowych techniki z użyciem kompasu należą:
– ustawianie mapy (orientowanie mapy),
– „zdejmowanie” kierunku z mapy,
– dokładny kierunek (azymut),
– kierunek przybliżony.

[b]Ustawianie mapy[/b]
Aby mapa odzwierciedlała sytuacje terenowe musi być ona zorientowana, czyli ustawiona do północy. Tylko w takim jej położeniu elementy na niej zaznaczone będą w tej samej relacji względem siebie co w terenie.

Ustawianie mapy można przeprowadzić dwoma sposobami:

[b]a. [/b]przy użyciu kompasu – technika najczęściej stosowana ze względu na szybkość wykonania. W celu zorientowania mapy należy położyć na niej kompas (lub mapę i kompas trzymać blisko siebie, tak aby były widoczne), a następnie obracać mapą do momentu, aż linie północy na niej zaznaczone będą równoległe do igły kompasu. Tak długo jak linie północy na mapie i igła kompasu są równoległe, mapa jest poprawnie ustawiona względem terenu. Dobrym nawykiem podczas biegu jest ciągłe orientowanie mapy, dzięki któremu można bardzo szybko skorzystać z informacji na niej zawartych.

[b]b. [/b]porównując mapę z elementami terenu – metoda ta jest stosowana sporadycznie, gdyż wymaga ona więcej czasu i uwagi niż orientowanie mapy przy użyciu kompasu. Biegacz wybiera liniowy element terenu np.: drogę, granicę kultur czy rów i ten sam element zaznaczony na mapie ustawia równolegle.

[b]”Zdejmowanie” kierunku z mapy[/b]
Technika ta, choć trudna do opanowania, jest bardzo pomocna. Praca z kompasem, jeśli ma być efektywna i nie zabierać zawodnikowi zbyt wiele cza­su, wymaga opanowania tej umiejętności podczas biegu.

Czynność „zdejmowania” kierunku z mapy najlepiej podzielić na etapy:

1. po pierwsze należy ustawić kompas w taki sposób, aby krawędź płytki przechodziła od jednego PK do drugiego (przez ich środek lub równolegle do linii łączącej te punkty);

2. drugi etap to obrót tubusem kompasu tak, aby jego linie były równoległe do linii północy na mapie;

3. w trzecim etapie należy sprawdzić czy krawędź kompasu nie przesunęła się względem punktów;

4. po zdjęciu kompasu z mapy i ustawieniu igły równolegle do linii na tubusie, dłuższa krawędź kompasu wskazuje kierunek biegu.
Dokładność tej czynności jest związana z prędkością biegu, częstotliwością zmiany kierunku oraz precyzją ustawienia kompasu.

RYS.17. „Zdejmowanie” kierunku z mapy przy pomocy kompasu

[b]Dokładny kierunek[/b]

Technika dokładnego kierunku stosowana jest w terenie ubogim w elementy orientacyjne oraz w sytuacji,  gdy od punktu ataku nie ma żadnych pomocnych informacji dla pewnego osiągnięcia PK. Łączy się ona często z mierzeniem odległości (krokowaniem). Przy poprawnym wykonaniu techniki dokładnego kierunku, na przebiegu nie dłuższym niż 200 m odchyłka wynosi 10 m. Korzystając z opisu zawodnik jest w stanie odnaleźć wzrokiem PK.
Zawodnik musi posiadać świadomość, że najbardziej precyzyjne trzymanie kierunku nie uchroni go od możliwej odchyłki. Przeprowadzone badania określiły wielkość odchyłki od kierunku biegu w zależności od długości przebiegu [69].

TAB.11. Wielkość odchyłki w zależności od długości przebiegu na dokładny kierunek [69]

Technikę tę można stosować także w przypadku bardzo dużej ilości szczegółów, gdy ich dokładne odszukanie w terenie zajęłoby zbyt dużo czasu.

RYS.18. Dokładny kierunek w sytuacji zbyt wielu szczegółów terenowych zmniejsza ryzyko popełnienia błędu równoległego (wbiegnięcie w złą grupę skał)

RYS.19. Dokładny kierunek w sytuacji braku elementów orientacyjnych. W przypadku słabej widoczności dokładny kierunek jest jedyną techniką do odnalezienia PK

Ważny w tej technice jest kompas, do wskazań którego zawodnik powinien mieć zaufanie. Jednocześnie, na podstawie doświadczenia należy ustalić jak szybko (z dowolnej pozycji trzymania kompasu podczas biegu do ustawienia poziomo) i precyzyjnie ustawia się igła.

[b]Kierunek przybliżony (zabezpieczający)[/b]
Kierunek przybliżony określany jest z mapy podobnie, lecz w sposób mniej precyzyjny, jak w poprzednich technikach. Zastosowanie tej metody jest uzasadnione w przypadkach, gdy sąsiednie PK leżą względem siebie w kierunkach: północ – południe, wschód – zachód lub pośrednich (kierunki do prostego ustalenia wzrokowego). Zawodnik nie „zdejmuje” kierunku z mapy, a jedynie wykorzystuje wskazania igły i porusza się np. na zachód, czyli prostopadle do wskazań igły kompasu. Dobre opanowanie tej techniki gwarantuje skuteczne przemieszczanie się, a określenie kierunku biegu zajmuje mniej czasu.

RYS.20. Przybliżony kierunek – wykorzystanie kompasu bez przykładania go do mapy; ten sam kąt „zdejmowany” (oceniany) z mapy i ustawiany na kompasie.

Technika przybliżonego kierunku może być stosowana samodzielnie lub uzupełniać czytanie mapy. Pełni ona rolę zabezpieczającą przed popełnieniem błędu w terenie o dużej liczbie podobnych elementów. Niektórzy biegacze trzymają cały czas kompas na mapie orientując ją do północy. Linia łącząca kolejne PK wskazuje im kierunek biegu. Technika ta daje najmniejszą dokładność z  wymienionych wcześniej metod, jednak jest chętnie stosowana w przypadku prostych i krótkich przebiegów;  ma ona cechy techniki przybliżonego kierunku.

RYS.21. Kierunek biegu wskazywany przez linię łączącą PK – inna forma kierunku przybliżonego

[b]Mierzenie i ocena odległości[/b]
Biegacz nieustannie w swojej praktyce spotyka się z potrzebą odmierzania i określania odległości na mapie oraz w terenie. Podstawą pomiaru odległości z mapy jest jej skala, która wg norm IOF powinna wynosić 1:10 000 lub 1:15 000.

Mierzenie dokonywane na mapie może odbywać się dwoma sposobami:

[b]a. [/b]wg skali milimetrowej – wykonywane przymiarem milimetrowym umieszczonym na kompasie, otrzymaną wartość przelicza się na metry terenu; pomiaru można również dokonywać przy pomocy specjalnej skali umieszczonej na kompasie, odczytując bezpośrednio odległość w  metrach terenu.;

[b]b. [/b]oceniając wzrokiem (szacując) – kiedy nie jest potrzebne dokładne określenie odległości pomiędzy elementami orientacyjnymi np. podczas biegu na kierunek przybliżony, to odległość tę ocenia się wzrokowo; czyni się to dwoma sposobami:
przez porównanie – w przypadku wyboru wariantu do PK porównuje się warianty i wybiera wzrokowo krótszy,;
przez dokładniejsze porównanie – odcinki (odległość) porównuje się z odległością pomiędzy liniami północy, które są wyrysowane na mapie w stałych odstępach co 500 lub 250 m. Przy dużej wprawie technika ta pozwala osiągnąć dokładność rzędu 90-95%.

RYS.22. Porównywanie długości wariantu (wszystkie warianty między PK są tej samej długości).

Podobnie występują dwie metody oceny odległości w terenie:

[b]a. [/b]mierzenie krokami (krokowanie) polega na liczeniu parokroków (dwa kroki, np. zawsze postawienie lewej nogi). Znając długość parokroku można łatwo obliczyć odległość. W praktyce korzysta się z informacji, ile parokroków przypada na 100 m. Oczywiście na 100 m w różnym terenie będzie przypadać różna ilość parokroków. Związane jest to np.: ze spadkiem terenu, prędkością biegu. Zawodnik musi ustalić ilość parokroków na 100 m dla różnych warunków podczas biegu z prędkością startową.

TAB.12. Przykładowe ilości parokroków (dla wybranego zawodnika) przypadające na
100 m w różnym terenie przy prędkości startowej

Zawodnicy wykorzystują tę informację w dwojaki sposób. Część z  nich zapamiętuje ilość swoich parokroków, dla różnych warunków i podczas biegu decydują, ile powinni ich zrobić w danym przypadku. Inni sporządzają skalę krokową, za pomocą której mierzą ilość parokroków prosto z mapy.

[b]b. [/b]szacowanie odległości wzrokiem w terenie to podstawowy nawyk techniczny. Gdy technika krokowania jest nieskuteczna, np. w  nie przebieżnych częściach terenu, to ocena odległości jest jedynym sposobem określenia wzajemnego położenia i wielkości obiektów. Technika ta może być przyswojona tylko przez stałą praktykę i polega ona na tym, że zawodnik pokonując trasę rozgląda się w przód, na boki i ocenia jak daleko od niego położone są różne obiekty, by sprawdzić (porównać) tę odległość na mapie, np. jeśli zawodnik przebiega przez drogę i z lewej strony dostrzega na niej skrzyżowanie to ocenia jak daleko ono się znajduje i porównuje to z sytuacją na mapie. Taka analiza pozwala mu stwierdzić, w którym miejscu przekroczył drogę. Zaletą tej „techniki” jest prostota opanowania, ale wyraźną jej wadą jest fakt, że nie da się jej zastosować przy ograniczonej widoczności w lesie. Wielu biegaczy stale wypatruje w przód, na boki, a nawet do tyłu, aby dostrzec elementy terenowe. Oceniają oni ich odległość i sprawdzają swoją pozycję na mapie. Jeśli zawodnik ma duże doświadczenie to „technika” ta pozwala osiągnąć dokładność w granicach do 75%.

Dokładność oszacowania odległości związana jest z następującymi zasadami i okolicznościami:

– wraz ze zmniejszeniem odległości do obiektu zwiększają się jego rozmiary;
– czym przedmiot jest bliżej, tym więcej szczegółów można na nim rozpoznać;
– gdy w równej odległości występują dwa elementy, to ten który jest większy zdaje się być bliższy;
– przedmioty o jasnych barwach wydają się bliżej usytuowane;
– przy patrzeniu z dołu do góry przedmioty wydają się znajdować bliżej niż wtedy, gdy oglądane są z góry.

Mierzenie i ocena odległości stosowane są do odnajdywania punktów orientacyjnych w terenach z małą ilością szczegółów. Stosowanie tego sposobu zabezpiecza przed przedwczesnym zatrzymaniem w celu czytania mapy a nawet. pozwala przyspieszyć bieg w skom­plikowanym terenie, gdyż nie ma wtedy potrzeby czytania mapy.

RYS.23. Krokowanie w urozmaiconym terenie redukuje potrzebę czytania mapy. Na przykładzie – biegacz nie musi czytać mapy przy każdym mijanym elemencie terenu, jeśli stosuje krokowanie. W ten sposób podtrzymuje wyższą prędkość biegu w terenie

Zdarza się, choć rzadko, że krokowanie jest stosowane do odnajdywania PK i wtedy często występuje w połączeniu z techniką kierunkową. Można założyć, że jest możliwa skuteczna orientacja bez znajomości krokowania i oceny odległości, jednakże w przypadku zawodów nocnych trudno sobie wyobrazić dobrego zawodnika, który nie stosuje tej techniki.

RYS.24. Mierzenie odległości zastosowane do odnalezienia PK. Kierunek do PK określa droga, którą nadbiega zawodnik; aby osiągnąć PK należy odmierzyć dystans z mapy, od skrzyżowania do PK, a następnie krokowaniem w terenie – pozwala to uniknąć błędu przebiegnięcia lub niedobiegnięcia

Technika oceny odległości w zasadzie rzadko bywa potrzebna i w rezultacie szybko się o niej zapomina, staje się ona niedokładna, a zawodnik traci do niej zaufanie. Technika ta wymaga stałego praktykowania podczas treningu oraz sprawdzania ilości parokroków tak często jak jest to możliwe, na odmierzonym odcinku, w różnych warunkach terenowych. Kiedy krokowanie przypada na podbieg to pomiar staje się niedokładny i powstaje różnica pomiędzy zmierzonym dystansem w terenie a pomiarem z  mapy (dla 30° spadku terenu różnica między dystansem w terenie a na mapie wynosi 13% – tyle dystansu trzeba więcej przebiec, a dla 45° zbocza wynosi już 30%). Z tej to przyczyny nie poleca się stosowania tej techniki na zboczach, lecz należy bazować na czytaniu mapy. Równie istotnym czynnikiem komplikującym pomiar krokami na zawodach jest fakt, że długość kroku zmienia się na skutek zmęczenia. Różnica w długości kroku zawodnika wypoczętego (na początku trasy) w stosunku do zmęczonego biegacza może wynosić do 50%. Zawodnik musi zatem nauczyć się na treningu szacowania długości kroku, gdy jest zmęczony.

[b]2.3.1.4. Formy kompleksowe – „pełna” orientacja[/b]

Żadna technika orientacji, ani pamięć, ani kierunek, ani mierzenie odległości ani też inne nie jest stosowana oddzielnie. Nawet czytanie mapy nie jest w pełni wystarczającą techniką, ponieważ żadna mapa nie jest dokładna w 100% (niektóre szczegóły muszą być pominięte, aby zachować czytelność innych ważniejszych symboli, a cięcie warstwicowe i skala nie pozwalają oddać wszystkich zawiłości terenu). Wiele terenów charakteryzuje się tym, że miejscami są bardzo podobne (potencjalne miejsce popełnienia błędu). Z tych też powodów biegacz musi stosować odpowiednie połączenia (kombinacje) technik:

[b]a. [/b]Kierunek i czytanie mapy to podstawowa kombinacja technik, w której czytanie mapy jest uzupełnione przez kontrolę kierunku. W wielu wypadkach prawie niemożliwa jest nawigacja bez tego połączenia. Kompas pozwala ograniczyć potrzebę spoglądania na mapę (czytania jej), a  to w efekcie pozwala zachować płynność i wysokie tempo biegu.

[b]b. [/b]Kierunek i mierzenie odległości – stosowanie techniki kierunkowej w połączeniu z krokowaniem jest czasem jedynym sposobem odnalezienia elementów terenu i może być szybsze od czytania mapy (wyczytywania szczegółów), zwłaszcza w skomplikowanym terenie. Pomimo tej zalety, kombinację techniki kierunkowej i krokowania stosuje niewiele osób. Zazwyczaj przydatna jest ona tylko dla 5 – 10% trasy.

[b]c. [/b]Pamięć i przybliżony kierunek – kombinacja ta stosowana jest dla zwiększenia prędkości biegu. Ustalenie dokładnej lokalizacji na przebiegu od PK do punktu ataku na następny PK nie zawsze jest istotne. Przybliżony kierunek jest dostateczną techniką w połączeniu z  pamięciowym obrazem drogi do PK, zapamiętanym wcześniej podczas czytania mapy. W tym wypadku czytanie mapy jest niepotrzebne, niemniej można to czynić celem wyboru wariantów na kolejnych, przyszłych przebiegach.

Znajomość i opanowanie połączeń technik nadal jeszcze nie gwarantuje optymalnej nawigacji i szybkości na trasie. Stosuje się ponadto strategie orientacji (umiejętność leżąca już na pograniczu umiejętności technicznych i taktycznych). Poprzez wybór strategii orientacji zawodnik zmniejsza ryzyko popełnienia błędu.

Do podstawowych strategii orientacji należą:

„Ciągłe przywiązanie” – strategia ta charakteryzuje się niską prędkością biegu, ale w dużym stopniu zmniejsza ryzyko popełniania błędów. Stosowana jest w bardzo skomplikowanych terenach o podobnych do siebie fragmentach (głównie teren skandynawski). Należy pamiętać, że nie ma nagród za ciągłe czytanie mapy i orientację, gdzie się aktualnie jest na przebiegu między punktami. Nie jest możliwe czytanie mapy przy bardzo szybkim biegu nie pociągające za sobą konsekwencji dla nóg i ciała.

RYS.25. Błąd na przebiegu będzie bardzo trudny do skorygowania, ze względu na liczne i bardzo podobne do siebie elementy terenu. „Ciągłe przywiązanie”, a dodatkowo „kierunek” zabezpieczają przed popełnieniem błędu

Odnajdywanie się przed PK – strategia ta wymaga zdolności szybkiego i dokładnego odnajdywania się w końcowej fazie przebiegu. Faktem jest, że prawie wszystkie trasy zawierają odcinki, na których kontakt z mapą jest niewielki lub nie ma go zupełnie. Wymaga to szybkiego przejścia na jakościowe czytanie mapy i prawie wyłącznie na pracę z kompasem. Kompas jest pierwszą nawigacyjną pomocą wraz z dodatkowo stosowanym krokowaniem. Należy jeszcze podkreślić jakość opanowania techniki czytania mapy (powstanie obrazu, który należy porównać z terenem). Im wyższy poziom czytania, tym skuteczniejsza strategia.

Odnajdywanie się na całym przebiegu – strategię tę, od „ciągłego przywią­zania” odróżnia to, że zawodnik nie absorbuje uwagi uprzednim czytaniem mapy, natomiast  zapamiętuje z terenu jak największą ilość charakterystycznych elementów, aby ustalić własną pozycję (im więcej zapamiętanych elementów, tym pewniej może ustalić własną pozycję). Przeważająca część biegaczy stosuje zamiennie porównywanie terenu do mapy lub mapy do terenu, nakierowując się na duże i wyraźne elementy terenowe. Droga do PK może być ciągiem zapamiętanych, wyraźnych elementów terenowych takich jak: małe jeziorko, róg granicy kultur, prostopadła do przebiegu droga, otwarte bagno. Jeśli zawodnik nie rozpoznaje na mapie tych elementów, to znaczy, że jest poza przewidywanym miejscem pobytu. Alternatywą jest szybkie spojrzenie na mapę w celu zlokalizowania każdego, pojedynczego elementu mijanego na przebiegu. Pamięć terenu jest bardzo pożyteczna w ustalaniu pozycji na mapie i odgrywa w tej strategii dużą rolę.

Najczęściej stosowany w polskiej praktyce jest system odnajdywania się na całym przebiegu. Drugim w kolejności jest odnajdywanie się przed PK.

RYS.26. Charakterystyczne elementy terenu (wskazane strzałką), zapamiętane przez biegacza dla odnajdywania się na całym przebiegu

Zobacz inne artykuły z działu [url=/xoops/modules/wfsection/index.php?category=28]Biegi na orientację[/url].

[size=x-small]

[b]Uwaga:
Jeśli chcesz zacytować fragment zamieszczonego powyżej tekstu – poprawna nota bibliograficzna jest następująca: Cych P., Kozłowski J. (1998): Bieg na orientację: trening – praktyka i teoria. Centralny Ośrodek Sportu. Biblioteka Trenera. Estrella Warszawa.
Cych P., Kozłowski J.[/b]

[color=CC0000]Nieautoryzowane wykorzystywanie całych bloków tekstu lub jego całości będzie traktowane jako plagiat i podjęte zostaną odpowiednie kroki prawne.[/color]

Artykuł został opublikowany na napieraj.pl za zgodą autorów – Piotra Cycha i Jacka Kozłowskiego

[b]BIBLIOGRAFIA[/b]

[/size]

[size=x-small](6)[/size] Czajkowski Z. Nauczanie Techniki Sportowej., Resortowe Centrum Metodyczno – Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu. Warszawa 1991.

[size=x-small](26)[/size] Naglak Z. Trening Sportowy – Teoria i Praktyka., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Wrocław 1979.

[size=x-small](39)[/size] Seiler R., Cognitive Processes in Orienteering, A review, „Scientific Journal of
Orienteering” , Contents No 2, 1996/12.

[size=x-small](62)[/size] Metodicky Dopis – Zkusenosti TSM do Oddilu Orientacneho Behu. Cesky Ustredni Vybor CSTV. Praha, 1979.

[size=x-small](69)[/size] Trener. Odborno – metodicky casopis SUV CSZTV. 1980 Nr 6 Str. 275.