Zajęcia teoretyczne w przygotowaniu zawodnika

[size=x-large]3.2.2 ZAJĘCIA TEORETYCZNE W PRZYGOTOWANIU ZAWODNIKA[/size]

Doświadczonego zawodnika BnO cechują wysokie umiejętności techniczno – taktyczne. Kształtują się one głównie podczas zajęć w terenie, ale ich jakość zależy również od posiadanych wiadomości. Obejmują one wiedzę dotyczącą mapy (specyficznych symboli, stosowania odpowiednich kolorów w zależności od występującej w terenie roślinności, sposobów odzwierciedlania kształtów terenowych) oraz znajomość piktogramów (symboli opisujących dokładne usytuowanie PK w terenie).
Poziom taktyki zależy głównie od stażu zawodniczego, choć proces doskonalenia taktycznego można znacznie przyspieszyć poprzez zgromadzenie zasobu teorii dotyczącej: wyboru wariantu, doboru odpowiedniej techniki do rodzaju terenu, doboru prędkości na trasie, a także specyficznych zachowań w trakcie bezpośredniej rywalizacji podczas zawodów. Zasób wiadomości poszerzyć można stosując szereg ćwiczeń, między innymi poprzez studiowanie literatury oraz analizę wariantów tras połączoną z analizą międzyczasów.
Zawodnicy uprawiający BnO stosują również określone formy treningu cech psychicznych w celu poprawy lub stabilizacji poziomu swoich osiągnięć. Ogół działań ukierunkowanych na doskonalenie procesów poznawczych (pamięć, myślenie, spostrzeganie, koncentrację, itp.) oraz na umiejętność kierowania stanami psychicznymi nazywa się „treningiem mentalnym”. Przez pojęcie „mentalny” rozumie się zbiór wszystkich komponentów psychicznych niezbędnych do poprawy efektywności zawodnika” [10]. Działania, które możemy nazwać treningiem mentalnym są więc stosowane zarówno w treningu początkujących adeptów BnO (łamigłówki mapowe, układanie mapy z jej kawałków – „puzzle”, itp.), jak również przez zawodników reprezentujących najwyższy poziom sportowy wykorzystujących w swym treningu autosugestię, trening relaksacyjny, motywacyjny, itp.
Dla ułatwienia pełnego wykorzystania możliwości, jakie niesie ze sobą trening mentalny, poniżej zostaną zaprezentowane przykłady reprezentatywne dla wybranych jego składowych. Szersze omówienie treningu mentalnego wraz z wieloma ćwiczeniami można znaleźć w polskojęzycznej wersji „Treningu Mentalnego w BnO” cz. I i II [10].

RYS. 58. Trening mentalny w biegu na orientację [10]

[b]A. Trening procesów poznawczych:[/b]
„Jeśli nie chcemy czekać aż do momentu, gdy procesy myślowe rozwiną się przypadkowo, musimy ćwiczyć je celowo. I jeśli nie chcemy pozostawić tego rozwoju przypadkowi, musimy to robić systematycznie i inteligentnie” [39].
Koncentracja i spostrzeganie (przykład):
Ćwiczenie polega na wykreślaniu odpowiednich symboli, cyfr lub liter ze zbioru. Do odnajdywania może być jeden element lub więcej (najczęściej 3). Ocenia się czas wykonania ćwiczenia oraz ilość popełnionych błędów. Przy wykreślaniu więcej niż jednego elementu kształtuje się podzielność uwagi.

RYS. 59. Przykłady testów wykorzystywanych do oceny lub treningu spostrzegawczości i uwagi [13]

– Pamięć + spostrzeganie (przykład)
Mapa jest podzielona na sektory, jak w grze: „statki”. Druga mapa jest również podzielona, potem pocięta i następnie posklejana, ale fragmenty mają już inne niż pierwotnie położenie, np. fragment C-2 na mapie „wzorcowej”, odpowiada fragmentowi B-3 na mapie sklejonej. Zadaniem zawodnika jest szybkie odszukanie fragmentów jednej mapy na drugiej. Można zadać określoną ilość kawałków do odnalezienia wpisując ich symbole w pola karty startowej. Zawodnik ołówkiem wpisuje kod identyfikujący fragment na drugiej mapie pod symbolem wpisanym przez trenera.

RYS. 60. Przykład map do zajęć „pamięć + spostrzeganie”.

– Kształtowanie wyobrażeń
Rysowanie profilu wysokościowego odcinka trasy na podstawie treści mapy. W ćwiczeniu tym dokładność odwzorowania różnicy wysokości nie jest wymagane, a jedynie „plastyczne” widzenie zmienności ukształtowania terenu. [i]Ważne jest, aby na odcinku zaznaczonym na mapie (pomiędzy pkt. A i B) nanieść poprzeczne kreski oznaczające odległość (dotyczy odcinków dłuższych niż 500 m) – ułatwia to znacznie prawidłowe wykonanie profilu.[/i]

RYS. 61. Przykład rysowania profilu wysokościowego

[b]B. Motywacja.[/b]
Analiza motywów (przykład):

Odpowiedz na postawione pytania:
– Po co uprawiasz BnO?
– Czy sprawia ci to przyjemność?
– Jak długo masz zamiar trenować?
– Czy BnO znajduje się w twojej hierarchii celów na pierwszym miejscu?
– Czy umiesz cieszyć się z uczestnictwa, czy tylko ze zwycięstwa?
Czy zajmowałbyś się BnO, gdyby w Twoim miejscu zamieszkania przestał istnieć klub, sekcja?

[b]C i D. Psychofizyczny trening regulacyjny i trening emocji.[/b]
W procesie treningowym równie ważnym elementem jak praca jest też wypoczynek. Zawodnik nie potrafiący regulować stanów: napięcia i rozluźnienia, będzie zbyt wiele energii tracił na skutek stresu związanego z udziałem w zawodach czy treningach. By tego uniknąć należy poznać podstawowe metody relaksacji, pomagające m. in. szybko osiągnąć stan pełnej gotowości. Takim kompleksowym treningiem jest 12 tygodniowy wewnętrzny trening umysłowy, który składa się z ćwiczeń realizowanych przez 5 dni w tygodniu. Jego celem jest relaksacja mięśniowa i umysłowa, wzmacnianie pewności siebie, umiejętności koncentracji i rozwiązywania problemów [13].

Godne wymienienia są również inne rodzaje treningu psychologicznego, takie jak:
– relaksacja progresywna Jacobsona,
– trening medytacyjny,
– autogenny wg. Schultza.

Do treningów psychologicznych, polecanych szczególnie w pracy z młodzieżą na zgrupowaniach należą [b]trening interpersonalny i trening twórczości[/b]. Celem pierwszego z nich jest:
– zwiększenie stopnia integracji zespołu,
– rozwiązanie jawnych bądź ukrytych konfliktów,
– uzyskanie lepszej atmosfery pracy,
– uzyskanie lepszej współpracy między trenerem i zawodnikami oraz pomiędzy samymi zawodnikami [20].

[b]Trening interpersonalny[/b] obejmuje różnego rodzaju oddziaływania socjo-psychologiczne. Polega on głównie na organizowaniu wspólnych gier towarzyskich oraz zabaw słowno – ruchowych. Typową formą ustawienia jest tutaj okrąg, wszyscy uczestnicy zwróceni są twarzami do środka okręgu a trener występuje jako równorzędny uczestnik. Przykłady zabaw: „Mafia”, „Udawanie” [10].

[b]Trening twórczości[/b] ściśle wiąże się z treningiem interpersonalnym i ma na celu rozwijanie potencjału zdolności twórczych. Aby trening mógł przynieść oczekiwany skutek należy sprawić, aby uczestnicy treningu mieli do niego pozytywne nastawienie (zainteresować ich). Celem treningu twórczości jest rozwijanie potencjału zdolności twórczych uczestników poprzez:
– twórcze rozwiązywanie problemów,
– formułowanie i analiza problemów,
– generowanie pomysłów,
– tworzenie wariantów rozwiązań,
– wybór rozwiązania.

Przykładem takich działań są m in. następujące ćwiczenia:
– „Burza mózgów” – zadaniem uczestników jest podanie (zapisanie) jak największej ilości pomysłów, dotyczących np. zastosowania ołówka.
– „Czuję się jak” – każdy uczestnik określa swój obecny stan.
– „Tysiąc definicji” – w ćwiczeniu tym wybiera się znany wszystkim obiekt np. kompas. Następnie grupa wymyśla jak największą liczbę definicji tego obiektu zaczynając od słów „kompas jest to …” .

Zajęcia z zakresu treningu mentalnego można z dużym powodzeniem wplatać do treningu kondycyjnego zwłaszcza w okresie „przymusowego” rozstania z lasem (zimą przy dużej pokrywie śnieżnej). Najbardziej popularnymi sposobami pracy z mapą są:
– wybór wariantu,
– określanie miejsca lokalizacji PK,
– zapamiętywanie przebiegu.
Ćwiczenia te można wykonywać zarówno indywidualnie, jak i w parach lub w grupie. Praktykowane jest również „czytanie” (np. gazety) w biegu. Ćwiczenia te wpływają na koordynację ręka – oko oraz na umiejętność skupiania wzroku. Uczą koncentracji i podzielności uwagi oraz doskonalą nawyk kciukowania. Ćwiczenia przeprowadza się w trakcie treningu na drodze lub pętli crossowej. Na pętli można zastosować formy treningu pamięci, koncentracji, spostrzegania i innych procesów poznawczych. Jedną z form jest zapamiętywanie położenia PK i wrysowywanie go na czystą mapę dopiero po pokonaniu „pętli”. Podobną czynność może wykonywać zawodnik podczas biegu, a na czas odtwarzania położenia PK zabiera mu się mapę. Zadaniem zawodnika może też być wrysowanie zapamiętanej treści mapy na czystą kartkę lub kartkę z naniesioną trasą.

Do treningu biegowego można wprowadzić również elementy pracy z kompasem (pomiar odległości na mapie, ustawienie kierunku) 
[i] tylko w przypadku kompasu posiadającego takie możliwości.[/i]

[b]E. Inne metody pracy trenerskiej wpływające na zwiększenie efektywności zawodnika.[/b]

[b]Wywiad:[/b] dotyczyć może np. indywidualnej dla każdego zawodnika strategii podejmowania decyzji (informacje wychwycone z mapy i otoczenia, przemyślenia w trakcie biegu, itp).
[b]Obserwacja w czasie treningu lub zawodów -[/b] służy do diagnozy popełnianych przez zawodnika błędów – wykorzystać tu można „technikę głośnego myślenia” (zastosować np. dyktafon) – trener podąża za zawodnikiem, który komentuje na głos wszystkie swoje myśli oraz to, co zauważył na mapie i w terenie.
Wrysowanie po biegu na kartkę z naniesioną trasą elementów zapamiętanych podczas biegu (zawodnik nie powinien wiedzieć, że będzie musiał odtwarzać później trasę z pamięci). Rodzaj i ilość zapamiętanych informacji są dla trenera bardzo istotną wskazówką świadczącą o poziomie technicznym i typie zawodnika. Ci, którzy zapamiętują mało i źle, z reguły nie odnoszą sukcesów w zawodach, z kolei ci, którzy zapamiętują wszystko, nie dają sobie rady w terenach o zbyt dużej lub znikomej ilości szczegółów. Zawodników dobrych technicznie cechuje rysowanie szkicu zawierającego najważniejsze elementy wykorzystywane przez niego do orientacji. W terenach o bogatej rzeźbie potrafią odwzorować jej kształty i wielkość, zwłaszcza w okolicach PK.

[b]Wykład:[/b] – taktyka BnO

Typy zawodów:
– „na szybkość”,
– „na myślenie”,
– „na cierpliwość”.

Zawody „na szybkość” – teren bez większych przewyższeń, dobra mapa, jednoznaczne usytuowanie PK, nieskomplikowane warianty.

Zawody „na myślenie” – teren ciężki fizycznie i technicznie, długie wielowariantowe przebiegi, dużo PK, dużo szczegółów w terenie i na mapie.

Zawody „na cierpliwość” – teren ciężki fizycznie, utrudniona przebieżność, słaba mapa, długa trasa, wydłużony czas zwycięzcy.

[b]Typy błędów:[/b]

Błąd trwa ułamek sekundy, reszta jest tylko konsekwencją jego popełnienia.

[b] a) „Amba”[/b] -całkowita utrata kontroli nad mapą i brak pewności miejsca swojego położenia.

Postępowanie:
– rozejrzeć się dookoła, poszukać w okolicy nietypowych obiektów i następnie znaleźć je na mapie. Bardzo pomocny jest kierunek z którego się przybiegło i przybliżona rekonstrukcja przebiegu. Z charakterystycznych miejsc na mapie wybrać najbardziej prawdopodobne.
– wykorzystać obecność innych zawodników prosząc o wskazanie okolicy lub konkretnego miejsca pobytu (postępowanie dla młodszych zawodników).

[b]b) Błąd na przebiegu[/b]
– utrata kontaktu z mapą – przy utrzymaniu właściwego kieruneku, trudność w rozpoznaniu elementów na przebiegu.

Postępowanie:
– nie zatrzymywać się. Wybrać charakterystyczny obiekt liniowy na przebiegu przed sobą i podążać w jego kierunku.

[b]c) błąd równoległy[/b] – bieg po elemencie podobnym, ale nie właściwym (równoległej drodze , granicy kultur, strumieniu itp.)

Postępowanie:
– w momencie stwierdzenia niezgodności terenu z mapą (wcześniej wszystko pasowało) należy zwolnić lub zatrzymać się i odszukać na mapie miejsce podobne oraz przeanalizować przyczynę błędu.

[b]d) Błąd na końcówce[/b] – zostało zlokalizowane przypuszczalne miejsce usytuowania PK, ale nie widać lampionu.
zamiana – z powodu popełnienia błędu równoległego odnalazło się bliźniacze miejsce.

Postępowanie:
– zatrzymać się, sprawdzić na mapie, czy nie ma w pobliżu podobnego elementu, skontrolować kierunek nadbiegnięcia, jeśli istnieje obawa, że nastąpił błąd, niezwłocznie pobiec we właściwe miejsce.

[b]e) złe nabiegnięcie na PK[/b] – nie ma lampionu, ani obiektu usytuowania PK.

Postępowanie:
– zależy od stopnia zmęczenia i „jasności umysłu”. Przy dużym zmęczeniu lepiej jest wrócić do „punktu ataku” lub innego charakterystycznego miejsca i próbować ponownie „namierzyć PK” na mniejszej prędkości. Przy zachowaniu „jasności umysłu” dokonać analizy miejsca, w którym się jest i na tej podstawie wysunąć domniemania o popełnionym błędzie. Następnie dokonać korekty i odnaleźć PK.

TAB. 22. Straty czasowe [min] wynikłe na skutek popełnionych błędów, na trasie średniodystansowego biegu na orientację (długość trasy 3 km) [11]

Taktyka biegu w sytuacjach nietypowych:
[b]Zła mapa: [/b]niskiej jakości papier, słaby druk (kolory), grubą kreskę, mało szczegółów, obłe kształty warstwic, mało ścieżek.

Postępowanie:
– biec wg mapy zabezpieczając się azymutem i krokowaniem. Różnice pomiędzy mapą a terenem traktować „z przymrużeniem oka”. Panować nad mapą, zachowując „rezerwę prędkości”.
Najczęstsze błędy mapy dotyczą:
– szczegółów rzeźby (nadmierna generalizacja),
– skał (nadmierna generalizacja),
– przebieżności (nadmierna generalizacja),
– braku mniejszych dróg i ścieżek,
– przekłamań (zły kształt obiektów, zła odległość między nimi, zła skala mapy, odwrócony kierunek północy) [18].

[size=x-small]

[b]Bibliografia[/b]

10. Huber A., Steinmann H. (Kłodecka-Rożalska J. Jarosiński S.),
Trening mentalny w biegu na orientację, Resortowe Centrum Metodyczno–
Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa 1994.

11.Gjerset A., Johansen E., Moser T., Aerobic and Anaerobic Demands in Short Distance Orienteering, „Scientific Journal of Orienteering” , Contents No 1/2, 1997/13.

13. Jarosiński S., Dziennik treningowy zawodnika BnO, PZBnO, UKFIT, Warszawa 1994.

18. Lenhart Z., Taktika a technika orientačniho bĕhu, Česky Svaz Orientačniho
Bĕhu, 1993.

39. Seiler R., Cognitive Processes in Orienteering, A review, „Scientific Journal of
Orienteering” , Contents No 2, 1996/12.

[b]Uwaga:
Jeśli chcesz zacytować fragment zamieszczonego powyżej tekstu – poprawna nota bibliograficzna jest następująca: Cych P., Kozłowski J. (1998): Bieg na orientację: trening – praktyka i teoria. Centralny Ośrodek Sportu. Biblioteka Trenera. Estrella Warszawa.
Cych P., Kozłowski J.[/b]

[color=CC0000]Nieautoryzowane wykorzystywanie całych bloków tekstu lub jego całości będzie traktowane jako plagiat i podjęte zostaną odpowiednie kroki prawne.[/color]

Artykuł został opublikowany na napieraj.pl za zgodą autorów – Piotra Cycha i Jacka Kozłowskiego

[/size]