Jak powstaje mapa do biegu na orientację?

Mapa do biegu na orientację to rzecz nietypowa, ponieważ tworzy się ją w zasadzie od zera. Wynika to ze specyfiki znaków umownych, które są na niej wykorzystywane (choćby fakt że las jest często oznaczany na biało). Jak powstają współczesne mapy do BnO?

Mapa do biegu na orientację jest nośnikiem informacji. To na niej zaznaczona jest trasa, którą każdy zawodnik musi pokonać i to właśnie mapa ma pozwolić zawodnikowi podejmować decyzje dotyczące wyboru wariantu przemieszczania się w terenie pomiędzy kolejnymi punktami kontrolnymi. Mapa musi być dokładna, aktualna i czytelna, żeby podczas zawodów zminimalizować występowanie „czynnika losowego” i umożliwić zawodnikowi jak najwierniejszą percepcję rzeczywistości na podstawie mapy.

Model rzeźby terenu na podstawie skaningu laserowego z dodatkowym cieniowaniem i naniesieniem barw

Specyfika map do biegu na orientację polega na pokazywaniu tzw. „przebieżności lasu”, czyli miejsc, gdzie tempo biegu po lesie jest wolniejsze ze względu na gęstą roślinność, czy ograniczoną widoczność. Pozwala to zawodnikowi prawidłowo wybrać optymalny wariant pomiędzy punktami. Dodatkowo bardzo istotnym elementem na mapie jest rzeźba terenu, która przedstawiana jest za pomocą warstwic oraz innych symboli liniowych i punktowych, a także sieć dróg i ścieżek. Na mapie występują również obiekty wodne, kamienie, a także niektóre obiekty wytworzone przez człowieka.

Tradycyjne metody wykonywania map do biegu na orientację bazowały na tzw. krokowaniu, czyli wyznaczaniu położenia obiektów w oparciu o pomierzony kompasem azymut oraz odległość za pomocą liczby kroków. Rzeźba terenu (warstwice) oraz sieć dróg i ścieżek były zwykle opracowywane na podstawie materiałów podkładowych, które stanowiły zwykle tradycyjne mapy topograficzne 1:10 000. W obecnych czasach nadal wykonuje się w Polsce mapy w ten sposób, ale dostępne są również dużo bardziej nowoczesne i dokładne metody i technologie, za pomocą których tworzy się mapy do biegu na orientację.

Najbardziej nowoczesną techniką jest wykorzystanie danych z lotniczego skaningu laserowego (LIDAR), które pozwalają uzyskać trójwymiarowy model powierzchni terenu oraz pokrycia terenu. Na ich podstawie można wygenerować warstwice o dowolnym cięciu, co w przypadku tworzenia map do biegu na orientację jest bardzo pomocne. Praca nad rzeźbą terenu polega w tym wypadku na odpowiedniej generalizacji warstwic oraz naniesieniu pozostałych obiektów liniowych i punktowych na mapę.

Automatycznie generowane warstwice co 0.625m z danych lidarowych

Automatycznie generowane warstwice co 0.625m z danych lidarowych oraz docelowe warstwice co 2.5m

Wartościowe informacje przy wykonywaniu mapy do biegu na orientację można uzyskać również z innych wizualizacji danych ze skaningu lotniczego, czyli z tzw. modelu z efektem cieniowania („hill shade”). Na jego podstawie można wkreślić przebieg dróg i ścieżek w lesie, a także lokalizację niektórych obiektów punktowych rzeźby terenu takich jak dołki (widoczne w lewym dolnym rogu na grafice powyżej), mniejsze zagłębienia terenu, czy małe górki lub kopczyki. Konieczna jest jednak weryfikacja w terenie wszystkich obiektów oraz klasyfikacja dróg ze względu na ich typ (zależny od szerokości i nawierzchni).

Model rzeźby terenu z efektem cieniowania (warto zwrócić uwagę na bardzo dobrze widoczne miejsca przebiegu dróg i ścieżek)

Model rzeźby terenu z efektem cieniowania wraz z wkreślonymi drogami

Lokalizację wszystkich pozostałych obiektów terenowych określa się przy pomocy odbiornika GPS. Polega to zwykle na punktowym pomiarze obiektów punktowych oraz liniowym pomiarze obiektów liniowych lub granic pomiędzy obiektami powierzchniowymi. W ten sposób nanoszone są wszystkie gęstwinki, polanki, czy chociażby wykroty lub dołki, których nie udało się namierzyć dzięki danym ze skaningu laserowego. Co to oznacza? Długotrwałe wędrówki i przebieżki w terenie. W zależności od stopnia skomplikowania terenu stworzenie 1km² mapy do biegu na orientację to od 4 do 10 dni pracy.

Przykład wykorzystania pomiarów GPS do określania położenia obiektów punktowych oraz granic kultur pomiędzy lasem o różnej przebieżności

Dopiero jednak umiejętne połączenie tych wszystkich danych pozwala stworzyć kompletny produkt jakim jest mapa do biegu na orientację. Zza komputera jej wykonanie może wydawać się stosunkowo łatwe, ale w rzeczywistości jest to ciężka fizycznie praca, która wymaga przede wszystkim dużo doświadczenia właściwej interpretacji lasu tak, aby każdy zawodnik mógł mapę podczas biegu zrozumieć i podjąć na jej podstawie właściwe decyzje.

Produkt końcowy, czyli gotowa mapa do biegu na orientację